دمای رنگ نور چه تاثیری بر انسان دارد؟

چند فاکتور مهم را همیشه باید در هنگام خرید چراغ، لامپ و لوازم روشنایی همیشه مد نظر داشته باشیم; لومن، وات و CRI (دمای رنگ نور). در این مقاله قصد داریم به صورت خلاصه توضیح دهیم که شاخص کلوین چیست و دمای رنگ نور چه تاثیری بر انسان دارد.

دمای رنگ نور چیست؟

واژه “دمای رنگ نور” در نورپردازی توصیفی است برای بیان رنگ نور لامپ و واحد سنجش آن “کلوین” می‌باشد. منظور از رنگ در اینجا رنگ‌های مطلق نیست و منظور طیف گرمایی رنگ است. محدوده دمای رنگ نور در عمل بین ۱۰۰۰ الی ۱۰۰۰۰ کلوین می‌باشد و در دمای پایین‌تر از رنگ قرمز و زرد شروع شده و در دماهای بالا به رنگ آبی می‌رسد.
برخلاف تصور اولیه، دمای رنگ ربطی به دمای واقعی خود لامپ ندارد و مربوط به رنگ نور تولید شده توسط لامپ می‌باشد. همچنین هرچه عدد دمای رنگ پایین‌تر باشد نور حس گرم‌تری دارد و هرچه دما بالا تر رود حس سردتری ایجاد می‌نماید.

• محدوده دمای رنگ نور ۲۰۰۰ الی ۳۰۰۰ درجه کلوین را آفتابی می‌نامیم که رنگ آن گرم و رو به زردی است. با استفاده از این رنگ نور فضای اطراف خود را گرم و مطبوع می‌سازیم. بهترین استفاده از این رنگ نور در قسمت پذیرایی، آشپزخانه، اتاق خواب، رستوران و محیط های تجاری و همچنین استفاده در دکور و ویترین فروشگاه‌ها می‌باشد.
• محدوده دمای رنگ نور ۳۱۰۰ الی ۴۵۰۰ درجه کلوین را طبیعی یا نچرال می‌نامیم که رنگ آن به نور خورشبد در روز نزدیک است و ترکیبی از دو رنگ نور طبیعی و مهتابی می‌باشد. با استفاده از این رنگ نور فضای اطراف خود را روشن و جذاب می‌سازیم. بهترین استفاده از این رنگ نور در قسمت محیط کاری، دستشویی، پارکینگ‌ها و زیرزمین می‌باشد.
• محدوده دمای رنگ نور ۴۶۰۰ الی ۶۵۰۰ درجه کلوین را مهتابی می‌نامیم. با استفاده از این رنگ نور فضای اطراف خود را سرد و تمرکز آفرین و نیروبخش می‌سازیم. بهترین استفاده از این رنگ نور در قسمت نمایشگاه‌های ماشین، محیط‌های کاری و مطالعاتی، داروخانه‌ها و مراکز درمانی می‌باشد.

اصولا سلیقه مردم کشورهای نزدیک به خط استوا (مثلا ایران خودمان) عموما به سمت نورهای ترکیبی و مهتابی است چرا که در طول روز زاویه خورشید عمودی‌تر بوده و شکست نور در جو زمین کمتر اتفاق می‌افتد. لذا نور حدود ۶۰۰۰ درجه خورشید را بیشتر می‌بینند. اما در کشورهای اسکاندیناوی و دور از خط استوا عموما رنگ های گرم پسندیده است.

اما گذشته از سلیقه، حسی که نور گرم برای انسان تداعی می‌کند، حس غروب خورشید و استراحت است. لذا بهترین انتخاب برای اتاق خواب و میز غذا است. و برای محیط کار کسالت‌ آور. همچنین نورهای رنگ طبیعی و سرد، حس آفتاب وسط روز را تداعی کرده و حس تازگی و پر انرژی بودن را تداعی می‌کند. به همین جهت بهترین انتخاب برای محیط کار و محیط‌ های درمانی است و تمرکز افراد را افزایش می‌دهد.

لازم بذکراست که به کار بردن نور مهتابی در بلند مدت و کل طول روز و خصوصا در ساعات پایانی روز منجر به خستگی چشم و اختلال خواب می‌گردد. لذا بهترین انتخاب نورهای ترکیبی و سفید در هنگام کار و نور زرد رنگ در هنگام استراحت و خوردن غذا می‌باشد.

نور گرم یا نور سرد؟

به بیان ساده، دمای رنگ نور بر پایه تغییر رنگ فلز در حین گرم شدن می‌باشد. مثلاً آهن در زمان گرم شدن ابتدا سرخ می‌شود و سپس نارنجی و بعد به سفیدی می‌گراید و در نهایت ذوب می‌شود حتماً در عکس‌های کارخانه فولاد دیده‌اید که رنگ آهن مذاب زرد و نارنجی است (دمای ذوب آهن حدود ۱۵۰۰ درجه سانتیگراد و حدود ۱۸۰۰ کلوین است) اگر فلزی تحمل گرمای بالاتر را داشته باشد نهایتاً به رنگ سفید مخلوط با آبی در خواهد آمد.

کدام “دمای رنگ” مناسب محیط شماست؟ در لامپ‌های قدیمی (رشته‌ای) انتخاب رنگ نور ساطع شده توسط لامپ مقدور نبود ولیکن امروزه با کمک تکنولوژی LED شما قادر به انتخاب رنگ نور لامپ هستید. انتخاب رنگ مناسب، بر روحیه افراد تاثیر به‌سزایی دارد.

قانونی برای تعیین رنگ وجود ندارد و انتخاب رنگ بسیار وابسته به ترجیح شخصی و کاربردی است. اگر رنگ سنتی و زرد مد نظرتان است، دمای ۲۷۰۰ الی ۳۱۰۰ مناسب شماست، این رنگ بیشترین کاربرد را در خانه و فروشگاه‌های پوشاک دارد. اگر حس مدرن‌تر و تمیزتر می‌خواهید نور روز ۴۰۰۰ کلوین مناسب شماست. نورهای سردتر با دمای کلوین بالاتر به نظر پرنورتر می‌آیند و در کشورهای آفتاب‌خیز تمایل به نورهای سرد و یخی بیشتر است. همچنین در مناطق سرد، نورهای گرم طرفداران بیشتری دارند.
در کاربردهای تجاری، انتخاب مناسب دمای نور، اهمیت ویژه‌ای دارد و بسته به روحیه‌ای که می‌خواهید ایجاد نمایید متغیر است. به‌عنوان مثال، نان و شیرینی خشک در زیر نور گرم بسیار بهتر و خوش‌مزه‌تر به نظر می‌آید. نور سفید در موارد کمتری در کاربرد تجاری به کار می‌رود ولی توصیه ما این است که این نور را نیز بر روی کالا امتحان نمایید و بررسی کنید کدام بهتر است.

آیا می‌توان نور را ترکیب نمود؟

توصیه اکثر معماران یک‌دست بودن رنگ نور در محیط است ولی می‌توانید در محیطی که تمام نور عمومی نور گرم است، برای نور اختصاصی ویترین برخی کالاها از نور یخی استفاده کنید. اما توصیه اکید ما به شما استفاده از نور طبیعی، به جای ترکیب مهتابی و آفتابی می‌باشد.

لطفا معجون نوری درست نکنید!

در گذشته تنها منبع نور مورد استفاده در محیط‌های داخلی که با توجه به تنوع و گستردگی عرضه وجود داشت لامپ‌های رشته‌ای یا التهابی بود. دمای رنگ این لامپ‌ها بین بازه ۲۳۰۰ تا ۳۰۰۰ کلوین بود. بعد از عرضه لامپ‌های هالوژن این دمای رنگ تا حدود ۳۰۰۰ کلوین نیز افزایش یافت، اما همچنان در در محدوده سفید گرم (warm white) قرار داشت. بعد از عرضه لامپ‌های فلورسنتی (لامپ مهتابی، FPL و کم‌مصرف) تنوع نورهای در دسترس در محیط‌های داخلی افزایش یافت و در اکثر موارد به این شکل بود که مهتابی‌ها با گستره نوری ۶۰۰۰ کلوین (Cool White) در اطراف محیط نصب می‌شد و لامپ‌های التهابی ۱۰۰ وات و یا ترکیبی از نورهای متفاوت لامپ کم‌مصرف بر روی لوسترها قرار می‌گرفت و بدین ترتیب نور نهایی در محیط ترکیبی بود از نور مهتابی و آفتابی.
فارغ از اینکه این نحوه چیدمان نور چقدر مناسب بوده، باید توجه داشت که عرضه منابع روشنایی در آن زمان محدود بود و برای روشنایی محیط‌های داخلی انتخاب گسترده‌ای وجود نداشت.
نکته اینجاست که ذهنیت ترکیب نمودن نورهای مختلف همچنان در بین برخی از ما وجود دارد و گهگاهی دیده می‌شود که مثلاْ در یک فروشگاه که در آن لباس عرضه می‌گردد برای روشنایی عمومی از دو نور آفتابی و مهتابی استفاده شده است.
اجازه بدهید که با ذکر یک مثال توضیح دهیم که در هنگام استفاده از دماهای متفاوت رنگی در یک محل (مثلاْ استفاده همزمان از نور آفتابی و مهتابی) چه اتفاقی می‌افتد. تصور کنید که هر نور در فضای تجاری شما با یک زبان مشخص مشغول توضیح دادن کالای شماست. هنگامی که تمام محیط با یک دمای رنگ روشن شده باشد، در واقع یک زبان واحد کالای شما را توضیح می‌دهد. در صورتی که وقتی شما از دو دمای رنگ آفتابی و مهتابی برای روشنایی یک کالا و معرفی آن استفاده می‌کنید، در واقع دارید به طور همزمان به دو زبان مختلف آن را به مشتری توضیح می‌دهید. توجه به “همزمانی” در این مثال بسیار پر اهمیت است، زیرا در نهایت استفاده از دو دمای رنگ در محیط تجاری به علت این “همزمانی” در توضیح یک کالا به دو زبان مختلف باعث خستگی مشتری می‌گردد و باعث می‌شود که مشتری نتواند به صورت مناسب با کالای ارائه شده ارتباط برقرار کند.

با توجه به گستردگی تنوع ارائه شده در دمای رنگ LED‌ها، پیشنهاد ما این است که ابتدا محدوده دمایی مورد نظر خود را در نظر بگیرید و سپس تمام محیط را با یک دمای رنگ نور روشن نمایید. حتی اگر در فروشگاه‌های بزرگ زنجیره‌ای برندهای مطرح دنیا دقت کنید، هیچ کدام از آن‌ها از چند دمای رنگ متفاوت برای روشنایی محیط خود بهره نبرده‌اند و کل محیط فروشگاه توسط یک دمای رنگ روشن گردیده است. لذا پیشنهاد می‌گردد که حتماْ از یک طیف نوری برای یک محیط استفاده نمایید و از ترکیب نمودن طیف رنگ‌های متفاوت در محیط خودداری فرمایید.

توجه کنید که استفاده از دمای یکسان نوری آنقدر اهمیت دارد که حتی فاکتوری به عنوان SDCM تعریف شده تا انحراف از معیار را در چیپ‌های دارای یک رنگ نشان دهد. بدین معنا که نشان می‌دهد چیپ‌های تولید شده مثلاْ در دمای رنگ ۴۰۰۰ کلوین (نور طبیعی) از یک تولیدکننده از لحاظ نور ساطع شده چه میزان با یکدیگر متفاوت هستند و از معیار اصلی انحراف دارند.

این موارد مهم ترین نکات مربوط به دمای رنگ نور به شمار می‌روند. بهترین راه برای آگاهی از آخرین اخبار، متدها و شیوه‌های روشنایی و نورپردازی، مطالعه مجله اکووات است که اطلاعات مرتبط با روشنایی و نورپردازی شما را به روز نگاه می‌دارد.

امیدواریم این مقاله برای شما عزیزان مفید بوده باشد.  این مقاله توسط تیم تحریریه اکووات تهیه شده است. اگر از خواندن این مقاله راضی بودید، خواندن آن را به دوستانتان نیز پیشنهاد کنید. همچنین می‌توانید سوالات خودتان را در قسمت کامنت با ما مطرح کنید.

با اکووات همراه باشید.