بهترین نور مطالعه چه ویژگی‌هایی دارد؟

نورپردازی فضای اداری از مهم­ترین نیازهای فضاهای کاری است زیرا بر اساس پژوهش‌­های صورت گرفته، میزان روشنایی و نحوه نورپردازی فضای اداری و کاری، به صورت مستقیم بر حس و حال و نهایتا راندمان کاری انسان­‌ها موثر است. بنابراین برای همه مدیران و متخصصان در فضای کار دنیای معاصر، افزایش بهره‌­وری در نتیجه یک نورپردازی صحیح و اصولی از ارکان مهم تلقی می­‌شود.

با نزدیک شدن فصل امتحانات، والدین دانش‌­آموزان، بیش از پیش به دنبال فراهم‌کردن شرایط مناسب برای مطالعه فرزندان خود هستند. با غیر حضوری‌ شدن تحصیلات در دوره کرونا، ایجاد شرایط مناسب برای مطالعه در خانه، اهمیتی دوچندان پیدا کرده است. در این مقاله سعی شده تا با ذکر نکات مهم در ایجاد روشنایی فضای مطالعه به ویژگی های یک نور مطالعه مناسب که کم­تر در میان مصرف‌کنندگان مورد اهمیت قرار می­‌گیرد، بهترین نور مطالعه بررسی کنیم.

اتاق مطالعه، از ابتدا تاکنون

معمولا کتابخانه‌های سنتی در ذهن ما مکان‌هایی سرد، بی‌روح، قدیمی و ناخوشایند را تداعی می‌کنند که در آن هنوز لامپ‌های فلورسنت سوسو می‌زنند. شاید شنیده باشید که بهترین نور برای مطالعه، نور طبیعی (نور خورشید) است. این نکته کاملا صحیح است اما آیا این نور همیشه در دسترس ماست؟ فقط صدسال از این که نور مصنوعی به صورت گسترده در دسترس همگی قرار گرفته گذشته است. قبل از اینکه الکساندر لودگین در سال ۱۸۷۴ لامپ رشته‌ای را اختراع کند مردم با نور آفتاب و شمع و… مطالعه می­‌کردند ولی این ادوات نوری هم کم‌نور بوده و هم‌چنین در زمان‌های محدودی در دسترس و قابل استفاده بودند(روشنایی روز/شمع در حال سوختن). حتی روشنایی حاصل از سوختن گاز نیز به صرفه نبوده و می‌توانست خطرناک باشد. با پیشرفت علم و صنعت نورپردازی، تاثیر نور مطالعه بر احساس و انرژی انسان و هم‌چنین بینایی او کاملا مشخص شد. امروزه همه ما می­‌دانیم که نور مستقیما بر روحیه ما تاثیر می‌­گذارد، برای مثال در روزهای ابری احساس انرژی کمتری نسبت به روزهای آفتابی داریم. اما نور علاوه بر این بر روی توانایی‌های شناختی مانند یادگیری نیز تاثیرگذار است. آزمون تحقیقاتی شرکت فیلیپس گواهی بر این موضوع می‌­باشد.

شرکت روشنایی فیلیپس در سال ۲۰۱۰  میزان تاثیر نورپردازی بر یادگیری را با سیستم روشنایی دینامیکی school‌ vision و با استفاده از دیمر بر دانش‌آموزان یک مدرسه ابتدایی آزمایش کرد. بوسیله این سیستم معلم‌ها می‌­توانستند با توجه به زمان روز یا فعالیت‌های مختلف میزان روشنایی و یا رنگ نور کلاس‌هایشان را تغییر دهند. هدف این سیستم پاسخ به این سوال بود که آیا تغییر نور در شرایط مختلف باعث تغییر سطح مطالعه و عملکرد کلاس می‌شود؟ در زیر به یافته‌ها و نتایج این سیستم می‌پردازیم: چهار تنظیم اصلی نور نرمال، انرژتیک، متمرکز و آرامش‌بخش وجود داشت تا یک محیط مهیج و یا آرامش‌بخش را برای مطالعه ایجاد کنند.

• نرمال: در نور عادی و نرمال شدت نور و تن رنگ استاندارد بود و یک فضای ایده‌آل برای فعالیت منظم کلاس ایجاد می‌­کرد.
• انرژتیک: در نور انرژتیک شدت نور بسیار بالا و تن رنگ بسیار سرد بود و به دانش‌آموزان در هنگام نیاز به سطح هوشیاری و فعالیت بیشتر مانند صبح‌ها یا بعد از نهار کمک می‌­کرد.
• متمرکز: نور متمرکز بیشترین شدت نور با یک رنگ نسبتا سرد بود که به تمرکز دانش‌آموزان در انجام کارهای چالش‌­برانگیز مانند تست‌ها و امتحانات کمک می­کرد.
• آرامش‌بخش: نور آرام دارای سطح استاندارد شدت نور و تن رنگ گرم بود و محیطی آرام را برای کار فردی یا اوقات استراحت ایجاد می­کرد.

با استفاده از تنظیمات پیشنهادی در طول یک سال، معلمان شاهد ۳۵ درصد بهبود در سرعت مطالعه و تقریبا ۴۵ درصد خطای کمتر، از گروهِ دانش­‌آموزانِ مورد آزمایش بودند. بیش‌­فعالی نیز با تنظیم نور آرامش‌بخش تا ۷۶ درصد کاهش یافت. رقمی که گروه مورد آزمایش حتی به آن نزدیک نبود. این اعداد قطعا نتیجه‌گیری این که نورپردازی تاثیرات روانشاختی مثبتی داشته و بر میزان توجه، تمرکز و عملکرد تاثیر به سزایی­ می­گذارد را اثبات می­کند؛ علاوه‌ بر این مطالعات ثابت می­کند این مسئله نه تنها برای کودکان در یک کلاس، بلکه برای بزرگسالان در محل کار نیز صادق است. متاسفانه تاثیر نور بر رفتار و توانایی‌های شناختی به اندازه مسئله صرفه‌جویی در مصرف انرژی مورد توجه و مطالعه قرار نمی‌گیرد؛ بنابراین هنگامی که مدارس و یا مشاغل در حال اجرای سیستم روشنایی جدید هستند به ندرت بر یافته‌های تاثیر نور بر سطوح مطالعه و عملکرد دانش‌­آموزان توجه می‌­کنند. اگرچه تعویض رنگ‌های گرم و سرد و شدت نور متنوع در طول روز مانند سیستم school vision ایده‌آل خواهد بود ولی حتی یک تعویض ساده نور کم نور به یک نور ملایم‌تر و طبیعی‌تر در محل مطالعه می­تواند تفاوت چشم‌گیری در افزایش عملکرد و توانایی‌های شناختی داشته باشد.

ویژگی‌­ها و تاثیرات نور مناسب و نامناسب برای مطالعه

یکی از بهترین و ساده‌ترین نکات روشنایی این است که در نور کم مطالعه نکنید. این نور چه نور طبیعی خورشید باشد و چه یک چراغ ضعیف، به دو دلیل عمده باید سعی کنید از مطالعه در نور آن خودداری کنید.

• مطالعه در نور کم به مرور زمان می­تواند باعث نزدیک‌بینی شود.

اگر می‌توانید از نزدیک ببینید اما کلمات از دور مبهم هستند، احتمالا از نزدیک‌بینی رنج می‌برید. این یک مشکل معمول بینایی است و با استفاده از عینک صحیح یا لنزهای طبی به راحتی برطرف می­‌شود. برخی مطالعات نشان داده است که نداشتن چراغ مطالعه مناسب و مطالعه در نور کم می‌تواند احتمال نزدیک‌بینی را افزایش دهد. احتمالا خودتان هم بعد از مطالعه در نور کم این را احساس کرده‌اید زیرا مردمک چشم در نور کم باید بیشتر گشاد شود تا بتواند کلمات را بخواند. وقتی در این شرایط بعد از مدتی به بالا نگاه کنید ممکن است موارد و متن از فاصله دور برای مدتی مبهم به نظر برسند. برای برخی افراد این فشار به چشم ممکن است نزدیک‌بینی ایجاد نکند و در عوض باعث سردرد آن‌ها شود، برای این افراد مطالعه در نور بیشتر توصیه می‌­شود.

• درس خواندن در نور کم باعث بازده یادگیری کمتر می­‌شود.

مطالعات نشان داده است که نور مناسب می‌­تواند بازده نتیجه شما را افزایش دهد زیرا نور کم توانایی پردازش و نگهداری اطلاعات را در مغز کاهش داده واحساس اضطراب را افزایش می­‌دهد. هم‌چنین به طور مشابه نور بسیار شدید هم از تمرکز جلوگیری می‌­کند. هنگامی که یک نور شدید از صفحه به داخل چشم منعکس می‌­شود، هم شدیدا مانع تمرکز شده و هم به طور بالقوه می­تواند به چشم آسیب برساند. بنابراین برای دستیابی به نتایج مطلوب باید نور محیط مطالعه خود را به صورت مناسب تنظیم کنید و بهترین چراغ را برای مطالعه خود پیدا کنید.

فواید مطالعه در نور مناسب چیست؟

• خستگی کمتر چشم

در نور مناسب مردمک‌های چشم برای دریافت نور بیشتر مجبور به گشاد شدن نیستند. این امر احتمال خستگی چشم را کاهش می­دهد.

• محیط یادگیری آرام و کارآمدی ایجاد می­‌کند

وقتی نور اتاق را به طور صحیح و مناسب تنظیم کنید، سطح حواس پرتی را کاهش می­‌دهید و مغز شما می‌­تواند بر روی داده هایی که در حال مطالعه آن‌ها هستید تمرکز کند. این بدین معناست که احتمالا آنچه را که خوانده‌اید بهتر یاد گرفته و به یاد می‌­آورید.

قبل از نورپردازی اتاق مطالعه خود به این نکات توجه کنید

1. دمای رنگ مناسب برای مطالعه: پیش از این به مضرات مطالعه در نور کم و مزایای مطالعه در شدت نور استاندارد اشاره شد اما این نکته به تنهایی برای انتخاب چراغ مناسب مطالعه کافی نیست. یکی از نکات مهمی که باید به خاطر بسپارید این است که لامپ با دمای رنگ در محدوده ­روشن‌­تر یعنی سفید تا نور طبیعی روز بهترین نور برای مطالعه و درس خواندن است. این محدوده معادل 4000k تا 5700k است. در این نور احساس خواهید کرد که بیدارتر و آماده دریافت اطلاعات هستید.
2. نور نقطه­‌ای یا غیر متمرکز؟: یک چراغ ال‌­ا‌ی‌­دی با نور غیر متمرکز، نور را در سطح پراکنده کرده و فضای بیشتری را به صورت یکنواخت­‌تر روشن می­‌کند اما نور نقطه‌ای و متمرکز نور را در یک منطقه خاص نگه داشته و ممکن است مجبور شوید کتاب یا لوازم خود را برای مطالعه و یا درس‌خواندن به آن نقطه منتقل کنید. همچنین اختلاف زیاد بین سطوح روشن و تاریک، موجب خستگی و آسیب به چشم می­‌شود. به همین دلیل مطالعه زیر نور آباژور یا چراغ خواب هیچ­گاه پیشنهاد نمی‌شود.
3. قابلیت تنظیم شدت نور با دیمر: این که بتوانید میزان شدت نور لامپ خود را تنظیم کنید ویژگی مفیدی است، زیرا ممکن است در اوایل شب فقط به مقدار کمی نور اضافه نیاز داشته باشید. اگر لامپ یا چراغ‌­های شما همیشه با نهایت مقدار روشنایی خود کار کند، مقدار اضافی آن می تواند به چشم شما آسیب برساند بنابراین دیمری‌بودن چراغ می­تواند در هر ساعت شبانه‌­روز که مایل به مطالعه باشید، نور موردنیاز شما را تامین کند.
4. شدت روشنایی و محافظت در برابر خیرگی: همان‌طور که قبلا پیشنهاد کردیم، در حالت ایده‌آل باید یک چراغ یا لامپ در محدوده 4000k تا 5700k پیدا کنید. یکی از ویژگی‌های حفاظت در برابر تابش خیره کننده این است که در صورت مطالعه طولانی مدت به شما کمک می­کند از چشم خود مراقبت کنید. بنابراین چراغ­‌های ضدخیرگی فضای مناسب­‌تری برای مطالعه شما فراهم می­‌کنند. اگر به دنبال چراغ ضدخیرگی مناسب می­گردید، اینجا را کلیک کنید.
5. فضای قرارگیری چراغ: قبل از خرید در نظر بگیرید که چراغ در کجای اتاق شما قرار می‌­گیرد. برای مثال اگر شما فقط روی میز کار خود فضای مطالعه داشته باشید، خرید یک چراغ آپلایت که نور را از پایین به بالا بتاباند بیهوده است. بنابراین هنگام انتخاب چراغ مورد نظر خود به طراحی فضای آن فکر کنید و یا از مشاوران نورپردازی کمک بگیرید.

اهمیت روشنایی کلاس درس و تاثیر آن بر عملکرد انسان

انسان برای به کارگیری مهم‌ترین حس خود، یعنی بینایی، نیاز به نور در محیط اطراف خود دارد. هنگامی که شخص در محیطی با روشنایی ناکافی قرار می‌گیرد، با کاهش فاصله چشم با اشیا و یا تصاویر، با فشار وارد آوردن بر ماهیچه‌های دستگاه بینایی، سعی در افزایش تطابق بینایی دارد. خستگی ماهیچه‌های چشم، با علامت درد بالای چشم و کمبود قدرت تطابق، از عوارض فشار بیش از حد به دستگاه بینایی محسوب می‌شود. شرایط نامناسب روشنایی، موجب مخدوش شدن اطلاعات بصری محیطی و افزایش احتمال اشتباه در کار می‌شود. همچنین در این شرایط، پیام‌های بینایی مناسب و کاملی به وجاود نمی‌آید، درنتیجه طول مدت تشکیل تصویر افزایش می‌یابد.

بر پایه یافته‌های پژوهشگران، روشنایی مناسب محیط می‌تواند موجب ارتقا عملکرد انسان، افت دمای بدن در شب و بهبود کیفیت خواب شود. روشنایی خیلی زیاد موجب احساس ناراحتی، درد یا اذات فرد می‌شود که تاثیر آن روی تمرکز فرد در هنگام انجام وظیفه نمایان می‌شود و در نهایت کل عملکرد فرد را نیز تحت تاثیر خود قرار می‌دهد. روشنایی از طریق مشاهده تزئینات دیداری محیط، روی آسایش و احساس فرد تاثیر می‌گذارد، آسایش و احساس خوب نیاز بر کل عملکرد فرد تاییر گذار است.

همچنین روشنایی بر ظاهر فردی، و ظاهر فردی بر روابط بین فردی تاثیر می‌گذارد و روابط بین فردی بر کار گروهی تاثیر می‌گذارد. تماس با روشنایی بر ساعت بیولوژیکی تاثیر گذاشته و ساعت بیولوژیکی بر ریتم سیرکادین تاییر می گذارد و ریتم سیرکادین بر عملکرد فردی، تاییر میگذارد.

سطح روشانایی و دمای رنگ از طریق اثرات تحریکی، روی حال و حوصله افراد تاثیر می‌گذارد و حال و حوصله بهتر عملکرد فردی را افزایش می‌دهد. افزایش سطح روشنایی از مقدار خواب‌آلودگی را می‌کاهد و خواب‌آلودگی روی عملکرد فردی تاثیر مستقیم دارد.

 

وضعیت نورپردازی و روشنایی فضاهای آموزشی در ایران

مدرسه و کلاس درس محلی برای فعالیت‌های آموزشی است که بیشتر این فعالیت‌ها به صورت خواندن و یا نوشتن انجام می‌شود. برای جلوگیری از آسیب رسیدن به قوه بینایی، باید روشنایی مناسب برای این کار تامین گردد. نتایج مطالعه‌ای در سال ۱۳۹۵ نشان می‌دهد که مدارس کشور در وضعیت روشنایی مناسبی قرار ندارند. کمتر از ۲۵٪ کل فضاهای آموزشی (کلاس‌ها، راهروها و اتاق‌های اداری مدارس) که در این پژوهش بررسی شدند، دارای روشنایی مناسب بوده‌اند و این آمار برای کلاس‌های درس بدتر نیز هست.

نتایج این تحقیق نشان می‌دهد که تنها ۱۶٪ کلاس‌های درس مورد بررسی قرار گرفته از روشنایی قابل قبول برخوردار هستند و تنها ۱٪ از تمامی کلاس‌های درس کشور دارای روشنایی موضعی بر روی تخته هستند. آمار مشابه برای کشورهای پیشرفته بسیار متفاوت است. ۹۰٪ کلاس‌های درس در ایالات متحده نور قابل قبول دارند و دانش آموزان در شرایطی با نور استاندارد حداقل ۳۰۰ لوکس به تحصیل می‌پردازند.

شدت روشنایی ناکافی همه مدارسی که الگوی چیدمان چراغ نقطه‌ای و منفرد دارند، به خوبی تاثیر منفی این نوع از چیدمان در کیفیت روشنایی را نشان می‌دهد. در الگوی خطی پیوسته و خطی ناپیوسته، میزان توزیع نور یک‌دست‌تر و مناسب‌تر است اما با این حال مقدار روشنایی کمتر از میزان استاندراد بوده است. علاوه بر چیدمان نامناسب، استفاده از چراغ‌های نامناسب نیز می‌تواند باعث بروز مشکلات آتی و پایین آمدن کیفیت روشنایی در مدارس باشد. استفاده از چراغ نامناسب باعث ایجاد سایه روشن شدید می‌شود. نزدیک به ۷۰٪ کلاس‌های درس و ۶۵٪ سالن‌های مطالعه بررسی شده در این پژوهش، دارای سایه روشن شدید بوده‌اند. در پژوهشی دیگر مشخص شد که ۷۰٪ فضای مطالعه در دانشگاه اصفهان دارای نور نامناسب است.

از دیگر مشکلات موجود در سیستم روشنایی مدارس کشور می‌توان به استفاده از لامپ‌های نامناسب، پر مصرف و با راندمان پایین اشاره کرد. مصرف انرژی بالای چراغ‌ها و لامپ‌های قدیمی‌تر، موجب افزایش بهای قبوض برق و هزینه‌های جاری مدارس می‌شود و عدم الزام مدارس به استفاده از روشنایی باصرفه و مصرف پایین، باعث بهتر نشدن وضعیت روشنایی مدارس شده است.

مناسب بودن ضرایب بازتابش سطوح موجود در کلاس، اعم از کف، سقف، و دیوارهای مدارس، بک ویژگی مثبت، مهم و موثر در ایجاد محیطی با آسایش دیداری و بصری مناسب است. ضرایب بازتابش خیلی کم، موجب کاهش روشنایی شده و در مقابل ضریب بازتابش بسیار بالا نیز باعث بعث ایجاد منابع نوری مجازی و در نتیجه خیرگی و خستگی چشم می‌شود. تنظیم روشنایی کلاس باید به صورتی باشد که از خیرگی و نور زدگی چشم جلوگیری شود. البته از میزان گرد و غبار موجود در فضای کلاس و تاثیر آن بر روشنایی نیز نباید چشم‌پوشی کرد.

از آن‌جایی که اکثر زمان سال تحصیلی در شش ماهه دوم سال قرار دارد که زاویه تابش خورشید به صورت مایل است، توصیه می‌شود که نسبت به روشنایی مدارس فرزندان خود دقت و حساسیت بیشتری نشان دهید. با استفاده از لامپ و چراغ‌های جایگزین و یا نصب ادوات روشنایی مدرن، نه تنها در هزینه‌های جاری مدرسه صرفه جویی می‌شود، بلکه سلامت بینایی فرزندان شما نیز به طور کامل تضمین می‌شود. چراغ‌های ال ای دی به دلیل مصرف پایین انرژی، هزینه قبوض برق را تا مقدار زیادی کاهش می‌دهند و ظرف مدت چند سال، تمامی هزینه‌ی انجام شده برای تغییر روشنایی به حساب مدرسه برمی‌گردد. این موارد مهم‌ترین نکات مربوط به بهترین نور مطالعه و تاثیرات آن و روشنایی کلاس درس به شمار می‌روند.

بهترین راه برای آگاهی از آخرین اخبار، متدها و شیوه‌های روشنایی و نورپردازی، مطالعه مجله اکووات است که اطلاعات مرتبط با روشنایی و نورپردازی شما را به روز نگاه می‌دارد. امیدواریم این مقاله برای شما عزیزان مفید بوده باشد.

این مقاله توسط تیم تحریریه اکووات تهیه شده است. اگر از خواندن این مقاله راضی بودید، خواندن آن را به دوستانتان نیز پیشنهاد کنید. همچنین می‌توانید سوالات خودتان را در قسمت کامنت با ما مطرح کنید.

با اکووات همراه باشید.